| Wymagania ogólne |
II. Pogłębienie wiadomości dotyczących budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego. Uczeń objaśnia funkcjonowanie organizmu ludzkiego na różnych poziomach złożoności; dostrzega związki między strukturą a funkcją na każdym z tych poziomów;
III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych. Uczeń […] określa warunki doświadczenia […];
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje […] i przetwarza informacje pozyskane z różnorodnych źródeł […];
V. Rozumowanie i argumentacja. Uczeń […] wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe […]; |
| Wymagania szczegółowe |
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.
1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów). Uczeń: 2) przedstawia mechanizmy […] odpowiedzialne za utrzymanie wybranych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie (wyjaśnia regulację stałej temperatury ciała, rolę stałości płynów ustrojowych […]); |
Wskazówki do rozwiązania zadania
a)
Wykonanie polecenia wymaga umiejętności przetworzenia danych tabelarycznych na wykres ilustrujący określoną zależność. Sporządzanie wykresu należy rozpocząć od określenia zmiennej niezależnej i zmiennej zależnej oraz zapisania ich na odpowiednich osiach (X i Y) układu współrzędnych. Następnie należy zwrócić uwagę na poprawne wyskalowanie obu osi – zapisanie na osiach odpowiednich liczb. Na końcu należy dokładnie wykreślić krzywą.
b)
Czytając opis pomiaru, zwróć uwagę na to, które warunki zostały w nim przedstawione. Następnie zastanów się, która okoliczność (warunek fizyczny), panująca w miejscu prowadzenia pomiaru, ma wpływ na intensywność parowania wody zawartej w pocie – oczywiście poza temperaturą i ciśnieniem powietrza, które były stałe podczas prowadzenia obu części obserwacji.
c)
Polecenie to wymaga powiązania mechanizmu termoregulacji u człowieka, a dokładnie chłodzenia na drodze parowania wody zawartej w pocie, z mechanizmem generującym nadmiar ciepła w sytuacji opisanej w zadaniu. Wyjaśnienie zacznij od czynności wykonywanej przez biegacza, czyli wzmożonej aktywności ruchowej, wskaż narządy, które odpowiadają za ruch ciała, powiąż ich zwiększoną aktywność ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię chemiczną (ATP). Następnie wskaż, który proces metaboliczny jest źródłem energii potrzebnej do aktywności tych narządów i zaznacz, że im większa intensywność tego procesu, tym więcej energii cieplnej w nich zostaje uwolniona (powstaje). Na końcu powiąż zwiększone wydzielanie ciepła z obserwowanym mechanizmem utraty ciepła. Zwróć uwagę na to, że polecenie to wymaga od Ciebie umiejętności logicznego rozumowania i formułowania wniosków, co nazywamy przedstawianiem ciągu przyczynowo-skutkowego albo zależności przyczyna – skutek.
d)
Rozwiązanie tego zadania rozpocznij od przypomnienia sobie pojęcia potencjału wody, a następnie powiązania wzrostu utraty wody w procesie pocenia się biegacza ze zmniejszaniem się ilości wody w jego płynach ustrojowych, czyli ze zmianą potencjału wody w osoczu jego krwi. Zastanów się, jaka to będzie zmiana wartości potencjału wody oraz w jaki sposób zareaguje na nią podwzgórze, które wytwarza hormon antydiuretyczny (ADH). Skorzystaj z wiedzy o roli tego hormonu odgrywanej w utrzymaniu stałej objętości i stężenia płynów ustrojowych w organizmie człowieka. Rozwiązanie tego zadania jest również, chociaż bardzo zwięzłym, przedstawieniem zależności przyczyna – skutek.
Przykłady poprawnych odpowiedzi
a)
b) Ta sama wilgotność powietrza w hali sportowej.
c) – Przyczyną była duża (zwiększona), w porównaniu ze spoczynkiem, aktywność mięśni szkieletowych w czasie biegu, która wymaga zwiększonego poziomu oddychania wewnątrzkomórkowego, a wzrost intensywności tego procesu powoduje wytworzenie dużej ilości ciepła. Nadmiar ciepła organizm biegacza oddawał poprzez wzmożone pocenie się (parowanie potu).
– W czasie biegu aktywnie pracujące mięśnie szkieletowe biegacza wytworzyły (uwolniły) dużą ilość ciepła (na skutek podwyższenia intensywności oddychania wewnątrzkomórkowego). Dzięki wzmożonemu poceniu się organizm biegacza pozbywał się nadmiaru ciepła (bronił się przed przegrzaniem).
d) A. 2.
