Genom to całkowity DNA komórki.
Podaj nazwy struktur komórkowych, w których znajdują się cząsteczki DNA składające się na całkowity genom komórki somatycznej:
roślinnej ………………………..
zwierzęcej ……………………..
Genom to całkowity DNA komórki.
Podaj nazwy struktur komórkowych, w których znajdują się cząsteczki DNA składające się na całkowity genom komórki somatycznej:
roślinnej ………………………..
zwierzęcej ……………………..
Wiadomości i rozumienie | Określenie całkowitego genomu komórki somatycznej roślinnej i komórki zwierzęcej (I.1.a.7) |
Poprawna odpowiedź:
1 p. – za poprawne podanie struktur, w których znajduje się DNA składający się na genom komórki somatycznej roślinnej i komórki zwierzęcej
0 p. – za odpowiedź niepełną, np. poprawne podanie składu genomu komórki roślinnej lub komórki zwierzęcej, lub odpowiedź niepoprawną w obu częściach polecenia
Poniżej przedstawiono genotyp pewnej osoby ustalony dla trzech dziedziczących się niezależnie, jednogenowych cech.
Aa BB Xd Y
a) Zapisz wszystkie możliwe genotypy gamet, jakie wytworzy ten osobnik.
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
b) Zaznacz właściwą odpowiedź.
Jeżeli allel (d) warunkuje ujawnienie się choroby recesywnej sprzężonej z płcią, to badany osobnik pod względem tej cechy jest:
A. zdrowy,
B. chory,
C. nosicielem tej choroby.
tworzenie informacji | Rozwiązanie zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka – zapisanie możliwych genotypów gamet badanego osobnika (III.2.c) |
Poprawna odpowiedź:
ABY, ABXd , aBY, aBXd
1 p. – za poprawne zapisanie wszystkich czterech możliwych genotypów badanego osobnika
0 p. – za niepoprawne zapisanie nawet jednego genotypu
Tworzenie informacji | Rozwiązanie zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka – określenie fenotypu badanego osobnika (III.2.c) |
Poprawna odpowiedź:
B. / chory
1 p. – za zaznaczenie odpowiedzi określającej fenotyp badanego osobnika, zgodnej z warunkami podanymi w poleceniu
0 p. – za odpowiedź niepoprawną
Mukowiscydoza jest chorobą genetyczną wywoływaną przez autosomalny allel recesywny (a). Dwie pary małżeńskie poddały się badaniu genetycznemu na obecność alleli warunkujących tę chorobę. W wyniku badania ustalono następujące genotypy:
I para: mężczyzna – Aa, kobieta – AA
II para: mężczyzna – Aa, kobieta – Aa
Określ, której parze, może urodzić się dziecko chore na mukowiscydozę. Odpowiedź uzasadnij.
Tworzenie informacji | Rozwiązanie zadania genetycznego dotyczącego dziedziczenia mukowiscydozy – określenie i uzasadnienie prawdopodobieństwa urodzenia się dziecka chorego (III.2.c) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
1 p. – za poprawne określenie pary, której może urodzić się dziecko chore na mukowiscydozę, i uzasadnienie tego przypadku
0 p. – za odpowiedź niepełną, np. określenie pary, której może urodzić się dziecko chore na mukowiscydozę bez uzasadnienia lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Chromosom Y u człowieka zawiera niewiele, bo zaledwie kilkadziesiąt genów. Jeden z nich, tzw. gen SRY, jest umieszczony na krótszym ramieniu chromosomu. O istotnej roli tego genu świadczą następujące fakty:
I – U osób o genotypie XX, u których na jednym z chromosomów X występuje fragment krótszego ramienia chromosomu Y z genem SRY (na skutek translokacji), obserwuje się wykształcenie jąder i innych cech charakterystycznych dla płci męskiej.
II – Znane są też przypadki osób o genotypie XY z delecją fragmentu chromosomu Y z genem SRY – fenotypowo są to kobiety.
Natomiast, na dłuższym ramieniu chromosomu Y znajdują się geny, których produkty odgrywają istotną rolę w spermatogenezie.
a) Określ rolę genu SRY w rozwoju zarodkowym człowieka.
b) Podaj, czy osoby opisane w przypadku I są płodne, czy bezpłodne. Odpowiedź uzasadnij.
Tworzenie informacji | Zinterpretowanie faktów przedstawionych w tekście, dotyczących genu SRY – określenie roli tego genu w rozwoju zarodkowym człowieka (III.2.b) |
Przykład poprawnej odpowiedzi
Gen SRY wpływa na ujawnianie się fenotypowych cech męskich / warunkuje płeć męską.
1 p. – za poprawne określenie roli genu SRY w rozwoju zarodkowym człowieka
0 p. – za odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Tworzenie informacji | Zinterpretowanie faktów przedstawionych w tekście, dotyczących genu SRY – ustalenie i uzasadnienie bezpłodności osób o opisanym genotypie (III.2.b) |
Przykład poprawnej odpowiedzi:
Osoby opisane w przypadku I są bezpłodne, ponieważ nie mają genów z dłuższego ramienia chromosomu Y, które warunkują proces spermatogenezy.
1 p. – za podanie, że wskazane osoby są bezpłodne i poprawne uzasadnienie bezpłodności
0 p. – za podanie, że są to osoby bezpłodne bez uzasadnienia lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Komórki pluripotentne to komórki, które mogą dać początek każdemu typowi komórek dorosłego organizmu. W 2006 r. otrzymano indukowane komórki macierzyste (iPSC) myszy. Dokonano tego w następujący sposób: do komórek somatycznych myszy wprowadzono cztery geny, które są aktywne tylko w zarodku. W wyniku eksperymentu uzyskano komórki reprogramowane o właściwościach komórek macierzystych, które wprowadzone do organizmu myszy mogą różnicować się na wiele różnych typów komórek.
Na podstawie tekstu oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących możliwości zastosowania pluripotentnych komórek reprogramowanych w medycynie. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe.
P/F | ||
---|---|---|
1. | Uzyskane w ten sposób komórki reprogramowane (iPSC) myszy mogą być wykorzystane w przeszczepach u chorego człowieka. | |
2. | Hodowla iPSC pacjenta i przekształcenie ich w uszkodzony rodzaj tkanki pozwoli na badanie w tych komórkach rozwoju choroby i reakcji na stosowane lekarstwa. | |
3. | Uzyskane iPSC od chorego pacjenta mogą być przekształcone w zdrowe komórki, które można wszczepić do jego organizmu, by otrzymać prawidłowo rozwijające się tkanki. |
Tworzenie informacji | Odniesienie się do stwierdzeń, dotyczących możliwości zastosowania w medycynie komórek reprogramowanych (iPSC) (III.2.b) |
Poprawna odpowiedź:
1 – F, 2 – P, 3 – P
1 p. – za poprawną ocenę wszystkich stwierdzeń, dotyczących możliwości zastosowania iPSC w medycynie
0 p. – za niepoprawną ocenę jednego lub dwóch, lub wszystkich stwierdzeń
W latach 90. ubiegłego wieku oznaczono sekwencję ponad 10 000 par zasad DNA pseudogenu hemoglobiny (niefunkcyjny odcinek DNA będący duplikatem genu hemoglobiny), który wcześnie pojawił się w ewolucji naczelnych.
W tabeli przedstawiono różnice (w %) miedzy sekwencjami nukleotydowymi pseudogenu hemoglobiny orangutana (Pongo), goryla (Gorilla), szympansa (Pan) i człowieka (Homo).
Hominidy | Gorilla | Pan | Homo |
---|---|---|---|
Orangutan (Pongo) | 3,39 | 3,42 | 3,30 |
Goryl (Gorilla) | 1,82 | 1,69 | |
Szympans (Pan) | 1,56 |
Ustal, który z rodzajów hominidów jest najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan), a który z nim spokrewniony jest najdalej, i uzupełnij zdanie poniżej. Odpowiedź uzasadnij.
Najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan) jest ………………………., a najdalej z nim spokrewniony jest ………………………………… .
Uzasadnienie
Tworzenie informacji | Na podstawie przedstawionych danych ustalenie i uzasadnienie pokrewieństwa między hominidami (III.2.b) |
Poprawna odpowiedź:
1 p. – za poprawny wybór hominida najbliżej i najdalej genetycznie spokrewnionego z szympansem oraz poprawne uzasadnienie uwzględniające porównanie hominidów
0 p. – za poprawny wybór hominidów i brak uzasadnienia lub nieprawidłowe uzasadnienie, lub odpowiedź całkowicie niepoprawną
Przy ocenie stanu zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami stosuje się następujące normy:
Na wykresie przedstawiono zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami w trzech wybranych punktach krajowej sieci monitoringu w latach 1999-2004.
a) Korzystając z danych przedstawionych na wykresie, podaj:
1. numer stanowiska, na którym woda podziemna była zanieczyszczona azotanami przez cały okres prowadzenia monitoringu
………………………………………………………………………
2. numer stanowiska, w którym w latach 2002-2003 nie wystąpiło ani zanieczyszczenie, ani nawet zagrożenie zanieczyszczeniem azotanami.
………………………………………………………………………
b) Podaj przykład możliwego źródła zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami i zaproponuj odpowiednie działanie, które ograniczyłoby to zanieczyszczenie wód.
Korzystanie z informacji | Odczytanie z wykresu informacji dotyczących zanieczyszczenia azotanami wód podziemnych (II.1.b.) |
Poprawna odpowiedź:
1 – II, 2 – III
2 p. – za poprawne odczytanie z wykresu numeru stanowiska, na którym przez cały okres monitoringu notowano zanieczyszczenie wód podziemnych azotanami (1.) oraz poprawne odczytanie numeru stanowiska, na którym we wskazanych latach takie zanieczyszczenie wód nie występowało (2.)
1 p. – za poprawne odczytanie z wykresu numeru stanowiska 1. lub za poprawne odczytanie numeru stanowiska 2.
0 p. – za odpowiedź niepoprawną w części 1. i w części 2.
Tworzenie informacji | Planowanie działań ograniczających zanieczyszczenia środowiska azotanami (III.1.b) |
Przykłady poprawnych odpowiedzi:
1 p. – za poprawne podanie jednego źródła zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami i poprawne podanie sposobu ograniczenia tego zanieczyszczenia środowiska
0 p. – za podanie źródła zanieczyszczenia wód azotanami bez podania działania lub podanie działania bez wskazania źródła, lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Spośród poniższych stwierdzeń zaznacz dwa, które są prawdziwe.
Korzystanie z informacji | Selekcjonowanie informacji dotyczących zakresu tolerancji organizmów względem czynników środowiska (II.3.b) |
Przykłady poprawnych odpowiedzi:
2 p. – za poprawne zaznaczenie dwóch prawdziwych stwierdzeń dotyczących zakresu tolerancji organizmów
1 p. – za poprawne zaznaczenie jednego prawdziwego stwierdzenia dotyczącego zakresu tolerancji organizmów
0 p. – za zaznaczenie dwóch stwierdzeń nieprawidłowych lub zaznaczenie więcej niż dwóch stwierdzeń
Jednym z największych problemów w walce z owadami szkodliwymi dla człowieka jest nabywanie przez nie odporności na insektycydy. Jeżeli w obrębie dużej populacji takiego gatunku owada, którą poddano działaniu pestycydów, znajdzie się pewna liczba genotypów niezwykle odpornych, to odporność na działanie danego pestycydu w tej populacji rozprzestrzenia się, szczególnie wtedy, gdy większość populacji poddano opryskom, a stosowanie pestycydu regularnie powtarzano. Może również dojść do rozszerzenia odporności tych owadów także na inne insektycydy, jeżeli ich sposób działania jest podobny. Dlatego też coraz częściej stosuje się metody biologicznej walki z owadami szkodliwymi.
a) Wyjaśnij, dlaczego w opisanej populacji szkodliwego owada odporność gwałtownie się rozprzestrzenia, mimo że opryski insektycydami obejmują prawie całą populację i są stosowane regularnie.
b) Przedstaw dwa przykłady różnych metod biologicznej walki z owadami szkodliwymi dla człowieka.
1.
2.
Tworzenie informacji | Wyjaśnienie na podstawie informacji w tekście przyczyny rozprzestrzeniania się odporności owadów na insektycydy (III.2.a) |
Przykład poprawnej odpowiedzi:
1 p. – za poprawne wyjaśnienie uwzględniające przetrwanie osobników odpornych i udział ich potomstwa w rozprzestrzenianiu się odporności na insektycydy
0 p. – za odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Tworzenie informacji | Planowanie działania na rzecz ochrony środowiska – podanie przykładów biologicznych metod zwalczania owadów szkodliwych dla człowieka (III.1.b) |
Przykłady poprawnych odpowiedzi:
2 p. – za poprawne przedstawienie dwóch przykładów skutecznej metody walki biologicznej z owadami szkodliwymi dla człowieka
1 p. – za poprawne przedstawienie jednego przykładu skutecznej metody walki biologicznej z owadami szkodliwymi dla człowieka
0 p. – za odpowiedź merytorycznie niepoprawną
Triacyloglicerole, czyli tłuszcze właściwe, są przede wszystkim materiałami zapasowymi dla różnych organizmów. W organizmie człowieka o wadze ciała 70 kg masa tłuszczów właściwych wynosi ok. 11 kg. Głównym miejscem przechowywania triacylogliceroli jest cytoplazma komórek tłuszczowych. U ludzi o prawidłowej masie ciała największe nagromadzenie tych komórek występuje w tkance podskórnej.
Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki pewnego triacyloglicerolu
a) Wymień nazwy dwóch enzymów trawiących tłuszcze w przewodzie pokarmowym człowieka i określ liczbę cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych, która powstanie po całkowitym strawieniu przedstawionej na schemacie cząsteczki.
Enzymy trawiące triacyloglicerole: …………………………………………………………………………………
Liczba cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych: ……………………………
b) Podaj przykład funkcji, którą pełnią tłuszcze zgromadzone w podskórnej tkance tłuszczowej człowieka, innej niż stanowienie materiału zapasowego.
Wiadomości i rozumienie | Wskazanie enzymów trawiących triacyloglicerole w układzie pokarmowym człowieka i opisanie ich działania. (I.4a.4) |
Schemat punktowania
1 p. – za podanie dwóch nazw enzymów trawiących tłuszcze w układzie pokarmowym człowieka i za określenie, że w wyniku hydrolizy przedstawionej cząsteczki triacyloglicerolu powstaną trzy cząsteczki różnych kwasów tłuszczowych.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Poprawna odpowiedź
Enzymy trawiące triacyloglicerole (dwa z czterech): lipaza językowa / lipaza ślinowa, lipaza żołądkowa, lipaza trzustkowa, lipaza jelitowa.
Liczba cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych: 3 / trzy
Wiadomości i rozumienie | Określenie funkcji tłuszczów w podskórnej tkance tłuszczowej organizmu człowieka. (I.2a.1,2) |
Schemat punktowania
1 p. – za podanie funkcji tłuszczów zgromadzonych w podskórnej tkance tłuszczowej organizmu człowieka, innej niż magazynowanie energii.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe odpowiedzi