Na wykresie przedstawiono stężenie hemoglobiny we krwi (hemolimfie) rozwielitek (Daphnia) hodowanych w wodzie o różnej zawartości tlenu.
a) Sformułuj zależność wynikającą z tego wykresu.
b) Określ znaczenie adaptacyjne tego zjawiska dla przeżywania rozwielitek w różnych warunkach środowiska.
a) (0 – 1)
| Korzystanie z informacji | Sformułowanie przedstawionej na wykresie zależności pomiędzy zawartością tlenu w wodzie a stężeniem hemoglobiny we krwi rozwielitek (II.3.b, I.3.b.2) |
Poprawna odpowiedź:
Im mniej tlenu jest w wodzie, tym większe jest stężenie hemoglobiny w hemolimfie / krwi rozwielitek.
1 p. – za poprawne sformułowanie przedstawionej na wykresie zależności pomiędzy zawartością tlenu w wodzie a stężeniem hemoglobiny w hemolimfie rozwielitek
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia warunków zależności lub zależność, która nie wynika z wykresu, lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, lub brak odpowiedzi
b) (0−1)
| Wiadomości i rozumienie | Określenie znaczenia adaptacyjnego przedstawionego na wykresie zjawiska dla przeżywania rozwielitek w różnych warunkach środowiska (I.3.b.2) |
Przykład poprawnej odpowiedzi:
Zjawisko to / zwiększanie się stężenia hemoglobiny w hemolimfie rozwielitek wraz ze spadkiem zawartości tlenu w ich środowisku, pomaga rozwielitkom przeżyć w wodach o różnej / bardzo niskiej / niskiej zawartości tlenu.
1 p. – za poprawne określenie znaczenia adaptacyjnego tego zjawiska dla rozwielitek, odnoszącego się do zawartości tlenu w środowisku ich życia
0 p. – za odpowiedź zbyt ogólną, która nie odnosi się do zawartości tlenu w wodzie a tylko do środowiska życia rozwielitek lub odpowiedź niepoprawną, lub brak odpowiedzi
U zwierząt obojnaczych (hermafrodytycznych), np. dżdżownicy lub ślimaka winniczka, podczas rozmnażania płciowego dwa osobniki łączą się ze sobą, żeby przekazać sobie wzajemnie nasienie.
Podaj nazwę opisanego procesu i wyjaśnij, dlaczego wymiana gamet pomiędzy osobnikami obojnaczymi jest korzystna.
| Wiadomości i rozumienie | Rozpoznanie sposobu rozmnażania płciowego u zwierząt obojnaczych i określenie jego znaczenia biologicznego (I.4.a,b.9) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi
Opisany proces to zaplemnienie krzyżowe / zapłodnienie krzyżowe, które
– skutkuje większą różnorodnością genetyczną potomstwa.
– zmniejsza prawdopodobieństwo ujawniania się mutacji recesywnych u osobników potomnych.
1 p. – za podanie poprawnej nazwy opisanego procesu oraz właściwe wyjaśnienie wskazujące na korzyść w postaci genetycznego zróżnicowania potomstwa / osobników potomnych / osobników powstających w wyniku rozmnażania.
0 p. – za odpowiedź niepełną, w której brak jednej części (nazwy procesu lub wyjaśnienia), lub podana jest poprawna nazwa procesu, ale wyjaśnienie jest niepełne – nie odnosi się do potomstwa, lub odnosi się ogólnie do zmienności genetycznej / różnorodności genetycznej / bioróżnorodności, lub wyjaśnienie niepoprawne odnoszące się do populacji / gatunku, lub odpowiedź w obu częściach niepoprawną, lub brak odpowiedzi
Do doświadczenia, którego celem było zbadanie roli liścieni we wzroście i rozwoju rośliny, użyto 30 skiełkowanych nasion fasoli (siewek posiadających kilkumilimetrowy korzeń), umieszczonych w odrębnych naczyniach z wodą wodociągową. Siewki podzielono na trzy zestawy (I–III) po 10 sztuk:
I – siewki, którym pozostawiono oba liścienie,
II – siewki, którym usunięto jeden liścień,
III – siewki, którym usunięto oba liścienie.
Wszystkie zestawy umieszczono w jednakowych warunkach temperatury i oświetlenia. Podczas doświadczenia obserwowano rozwój roślin, a po tygodniu zmierzono długość ich liści, łodyg i korzeni.
Na rysunku przedstawiono przebieg i wyniki doświadczenia.
a) Określ, który zestaw jest w doświadczeniu próbą kontrolną. Odpowiedź uzasadnij.
b) Sformułuj wniosek uwzględniający funkcję liścieni we wzroście i rozwoju siewki.
| Tworzenie informacji | Planowanie przebiegu doświadczenia – określenie próby kontrolnej (III.1.a, I.4.a.9) |
Poprawna odpowiedź:
Zestaw I, ponieważ siewkom w tym zestawie pozostawiono oba liścienie, a więc rośliny nie zostały poddane żadnym zmianom.
1 p. – za poprawne wskazanie zestawu kontrolnego w przedstawionym doświadczeniu oraz uzasadnienie wyboru tego zestawu
0 p. – za odpowiedź niepełną, np. wskazanie tylko zestawu kontrolnego bez jego uzasadnienia lub odpowiedź błędną w obu częściach, lub brak odpowiedzi
b) (0−1)
| Tworzenie informacji | Na podstawie wyników doświadczenia sformułowanie wniosku dotyczącego funkcji liścieni we wzroście i rozwoju rośliny (III.3.b, I.4.a.9) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
– Liścienie zapewniają prawidłowy wzrost i rozwój siewek, dzięki zmagazynowanym materiałom zapasowym.
– W liścieniach zgromadzone są materiały zapasowe, które zapewniają prawidłowy wzrost i rozwój młodej rośliny / siewki fasoli.
– Brak liścieni ogranicza rozwój siewek, ponieważ nie mają dostarczanych materiałów zapasowych, które są tam zmagazynowane.
1 p. – za sformułowanie poprawnego wniosku wynikającego z doświadczenia i uwzględniającego rolę substancji zapasowych w liścieniach we wzroście i rozwoju roślin
0 p. – za wniosek niepoprawny, który nie wynika z przedstawionego doświadczenia lub nie uwzględnia roli substancji zapasowych w liścieniach albo odnosi się wyłącznie do fotosyntezy lub wniosek błędny, np. im więcej liścieni tym lepszy rozwój siewki, lub brak odpowiedzi
Na rysunkach przedstawiono różnego typu diaspory, czyli struktury służące do rozprzestrzeniania się roślin.
Podaj, w jaki sposób rozprzestrzeniane są diaspory przedstawione na rysunkach. Odpowiedź uzasadnij.
| Wiadomości i rozumienie | Określenie sposobu rozprzestrzeniania się diaspor przedstawionych na rysunku (I.3.b.2, 2.a.2) |
Poprawna odpowiedź:
Diaspory te są rozprzestrzeniane są przez zwierzęta, ponieważ posiadają struktury czepne /
haczyki, za pomocą których przyczepiają się, np. do sierści ssaków.
1 p. – za podanie, że przedstawione diaspory rozprzestrzeniane są przez zwierzęta, wraz z poprawnym uzasadnieniem uwzględniającym struktury czepne w sposobie przenoszenia ich przez zwierzęta
0 p. – za odpowiedź niepełną, np. tylko określenie sposobu rozprzestrzeniania się diaspor bez jego uzasadnienia lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, np. rozprzestrzenianie się tych diaspor przez wiatr / przez organizmy / na odnóżach owadów, lub brak odpowiedzi
Uczniowie przygotowali do doświadczenia dwa zestawy (A i B) przedstawione na rysunku. Zlewkę i probówki w zestawie A napełnili odstaną wodą wodociągową, natomiast zlewkę i probówki w zestawie B – odstaną wodą wodociągową, w której rozpuścili niewielką ilość wodorowęglanu potasu (KHCO3). Oba zestawy umieścili obok siebie, w tej samej odległości od źródła światła. Po pewnym czasie stwierdzili, że proces fotosyntezy przebiegał intensywniej w roślinach z zestawu B niż w roślinach umieszczonych w zestawie A.
a) Podaj parametr, za pomocą którego można określić intensywność fotosyntezy w tym doświadczeniu.
b) Wyjaśnij, dlaczego w roślinach z zestawu B fotosynteza przebiegała intensywniej.
a) (0 – 1)
| Tworzenie informacji | Planowanie przebiegu doświadczenia – ustalenie sposobu zbierania wyników doświadczenia (III.1.a, I.4.a.3) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
Parametrem w tym doświadczeniu może być
– liczba pęcherzyków wydzielonego tlenu / gazu
– objętość / ilość wydzielonego tlenu / gazu (zebranego w probówce)
– poziom wody w probówce / w zlewce
1 p. – za poprawne podanie parametru, za pomocą którego można określić intensywność fotosyntezy
0 p. – za odpowiedź niepoprawną, np. odnoszącą się do objętości powietrza zebranego w probówce / niskiego poziomu wody w zlewce lub parametrów nieujętych w opisie doświadczenia, np. pH / stężenie jonów HCO3 – / długość łodygi / masa roślin, lub brak odpowiedzi
b) (0−1)
| Tworzenie informacji | Wyjaśnienie wyniku doświadczenia na podstawie jego opisu (III.1.a, I.4.a.3) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
W roślinach z zestawu B fotosynteza przebiegała intensywniej, ponieważ
– rośliny miały więcej CO2 niezbędnego do tego procesu / lepszy dostęp do CO2 pod postacią jonów wodorowęglanowych.
– dla roślin wodnych źródłem CO2 do procesu fotosyntezy są jony wodorowęglanowe.
1 p. – za poprawne wyjaśnienie większej intensywności fotosyntezy w zestawie B niż w zestawie A, uwzględniające znaczenie wodorowęglanu potasu (KHCO3) jako dodatkowego źródła CO2
0 p. – za odpowiedź niepełną, która nie odnosi się do roli KHCO3 w tym doświadczeniu lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, lub brak odpowiedzi
Na rysunku przedstawiono fragment budowy anatomicznej korzenia.
a) Podaj nazwy oraz funkcje tkanek oznaczonych na rysunku literami A i B.
| Nazwa tkanki | Funkcja tkanki | |
|---|---|---|
| A | ||
| B |
b) Spośród cech budowy korzenia widocznych na rysunku podaj jedną, która świadczy o tym, że zilustrowano na nim budowę pierwotną tego organu.
a) (0 – 2)
| Wiadomości i rozumienie | Rozpoznanie tkanek przewodzących wskazanych na rysunku przekroju poprzecznego korzenia i określenie ich funkcji (I.1.a.c.9) |
Poprawne odpowiedzi:
2 p. – za podanie poprawnych nazw i funkcji dwóch tkanek
1 p. – za podanie poprawnej nazwy i funkcji jednej tkanki
0 p. – za odpowiedź niepełną, np. podanie niepoprawnej nazwy tkanki przy poprawnie podanej funkcji lub za podanie poprawnej nazwy tkanki, ale z błędnie lub w sposób ogólny określoną funkcją, np. łyko – transport substancji pokarmowych / odżywczych, lub odpowiedź całkowicie niepoprawną, lub brak odpowiedzi
b) (0−1)
| Wiadomości i rozumienie | Wskazanie na rysunku cechy identyfikującej budowę
pierwotną korzenia (I.2.b.3) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
– obecność skórki z włośnikami / skórki / włośników
– naprzemianległy / radialny układ wiązek przewodzących
– występuje śródskórnia i okolnica
1 p. – za poprawne podanie widocznej na rysunku cechy budowy korzenia charakterystycznej dla jego budowy pierwotnej
0 p. – za odpowiedź merytorycznie niepoprawną lub odpowiedź, która nie odnosi się do cech budowy korzenia widocznych na rysunku, np. brak miazgi / brak wtórnego łyka / brak wtórnego drewna, lub brak odpowiedzi
Plastydy są organellami występującymi w komórkach roślinnych. Formą wyjściową dla wszystkich rodzajów plastydów są proplastydy, charakterystyczne dla komórek merystematycznych. Na schemacie przedstawiono rodzaje plastydów oraz możliwości ich przekształcania się.
a) Podaj, jaką funkcję pełnią leukoplasty w komórce roślinnej.
b) Korzystając ze schematu, wyjaśnij, dlaczego bulwy ziemniaków wystawione na działanie światła zielenieją po pewnym czasie.
a) (0 – 1)
| Wiadomości i rozumienie | Określenie roli leukoplastów w komórce roślinnej (I.1.c.7) |
Poprawna odpowiedź:
Leukoplasty
– magazynują materiały zapasowe
– magazynują skrobię / białka / tłuszcze
1 p. – za poprawne określenie funkcji leukoplastów w komórce roślinnej
0 p. – za odpowiedź błędną, np. odnoszącą się do wytwarzania innych plastydów lub zbyt ogólną, np. funkcja zapasowa, lub brak odpowiedzi
b) (0−1)
| Tworzenie informacji | Na podstawie analizy informacji przedstawionych na schemacie wyjaśnienie przyczyny zmiany koloru bulw ziemniaka pod wpływem światła (III.2.a, I.4.a.3) |
Poprawna odpowiedź:
Pod wpływem światła proplastydy / leukoplasty / etioplasty (występujące w komórkach pod tkanką okrywającą bulwy) przekształcają się w chloroplasty zawierające zielony barwnik / chlorofil.
1 p. – za poprawne wyjaśnienie, uwzględniające przekształcanie się pod wpływem światła proplastydów / leukoplastów / etioplastów w chloroplasty
0 p. – za odpowiedź, która nie uwzględnia chloroplastów lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, np. odnoszącą się do chromoplastów, lub brak odpowiedzi
Przechowywanie warzyw i owoców w odpowiednich warunkach jest gwarancją ich dostępności na rynku z zachowaniem wysokiej jakości. Temperatura to jeden z najważniejszych czynników abiotycznych, które wpływają na długość czasu przechowywania warzyw i owoców. Przechowywanie w chłodniach, w temperaturze 1 – 6 °C, zapobiega rozwojowi bakterii będących przyczyną psucia się warzyw i owoców, a także ogranicza ubytki ich biomasy.
Wyjaśnij, dlaczego niska temperatura ogranicza ubytki masy przechowywanych warzyw i owoców.
| Tworzenie informacji | Wyjaśnienie wpływu niskiej temperatury na biomasę przechowywanych warzyw i owoców (III.3.b, I.4.a.6) |
Przykłady poprawnej odpowiedzi:
W niskiej temperaturze są mniejsze ubytki masy przechowywanych owoców lub warzyw, ponieważ
– zmniejsza się intensywność procesu oddychania / tempo metabolizmu zachodzącego w komórkach warzyw i owoców, dlatego w mniejszym stopniu zużywane są materiały zapasowe.
– dochodzi do obniżenia aktywności enzymów związanych z rozkładem materiałów zapasowych znajdujących się w warzywach i owocach.
– jest mniejsze tempo parowania i tak przechowywane warzywa i owoce wolniej tracą wodę.
1 p. – za poprawne wyjaśnienie związku między niską temperaturą przechowywania warzyw i owoców a ograniczeniem ubytku ich masy odnoszące się do obniżenia aktywności enzymów rozkładających materiały zapasowe / obniżenia tempa metabolizmu / intensywności procesów oddychania lub ograniczenia procesu parowania
0 p. – za odpowiedź, która uwzględnia inne czynniki zmniejszające masę przechowywanych warzyw niż metabolizm / oddychanie lub parowanie, lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, np. odnoszącą się do spowolnionego rozwoju bakterii, lub brak odpowiedzi
Niektóre bakterie i grzyby uzyskują energię w procesie fermentacji mleczanowej (mlekowej). Pierwszym etapem fermentacji jest glikoliza, w czasie której glukoza jest przekształcana do pirogronianu i zostaje uwolniona energia. W następnym etapie pirogronian jest przekształcany w mleczan. Mleczan jest związkiem szkodliwym dla komórki, natomiast pirogronian to związek kluczowy w przemianach metabolicznych.
Na schemacie przedstawiono przebieg fermentacji mleczanowej.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla przebiegu fermentacji mleczanowej ma przekształcanie pirogronianu w mleczan podczas tego procesu.
| Tworzenie informacji | Wyjaśnienie znaczenia przekształcania pirogronianu w mleczan podczas fermentacji mleczanowej dla przebiegu tego procesu (III.2.a, I.4.a.6) |
Poprawna odpowiedź:
Podczas przekształcania pirogronianu w mleczan NADH jest utleniany do NAD+ / zachodzi dehydrogenacja NADH i w ten sposób odzyskiwany jest NAD+, niezbędny do pierwszego etapu fermentacji mleczanowej / do glikolizy.
1 p. – za poprawne wyjaśnienie, uwzględniające regenerację NAD+ potrzebnego do pierwszego etapu fermentacji mleczanowej / procesu glikolizy
0 p. – za odpowiedź, która nie uwzględnia odzyskiwania NAD+ koniecznego do procesu glikolizy lub odpowiedź merytorycznie niepoprawną, np. NAD+ służy do syntezy ATP, lub brak odpowiedzi
Podczas przemian metabolicznych w komórkach ważną rolę odgrywają związki chemiczne pełniące funkcję przenośników.
Każdej z wymienionych reakcji (A–C) przyporządkuj właściwy związek chemiczny (1–4), który w niej uczestniczy.
| Reakcje chemiczne | Związki chemiczne |
|---|---|
| A. redukcja | 1. ATP |
| B. fosforylacja | 2. ADP |
| C. dehydrogenacja | 3. NAD |
| 4. NADH |
A. ……………. B. …………….. C. …………….
| Korzystanie z informacji | Przyporządkowanie związków chemicznych pełniących funkcję przenośników do odpowiednich przemian metabolicznych w komórce (II.2.a, I.4.a.2) |
Poprawna odpowiedź:
A. – 4 lub 4 i 1
B. – 1 lub 2, lub 1 i 2
C. – 3
1 p. – za poprawne przyporządkowanie związków chemicznych wszystkim trzem reakcjom chemicznym, w których uczestniczą
0 p. – za błędne przyporządkowanie związków chemicznych do jednej lub dwóch, lub trzech reakcji chemicznych, lub brak odpowiedzi
